Prawo międzynarodowe w sytuacjach konfliktu zbrojnego reguluje status i dopuszczalność uzbrojonych grup nieregularnych (milicji, partyzantów, ruchów oporu) w kilku kluczowych dokumentach, przede wszystkim:

⚖️ 1. Konwencje Genewskie (1949) i Protokoły dodatkowe (1977)

✅ Konwencja Genewska IV (o ochronie ludności cywilnej)

Nie mówi wprost o milicjach, ale daje ochronę cywilom, którzy nie uczestniczą bezpośrednio w działaniach wojennych. Jeśli cywile biorą udział w walce, tracą ochronę jako osoby cywilne i mogą być traktowani jako uczestnicy działań wojennych – z konsekwencjami.

✅ Protokół dodatkowy I (1977) – dotyczy konfliktów międzynarodowych

Art. 43 – Definicja sił zbrojnych

„Siły zbrojne strony konfliktu obejmują wszystkie zorganizowane siły, grupy i jednostki pod dowództwem odpowiedzialnym przed tą stroną za działania jej członków.”

👉 Czyli milicje mogą być legalne, jeśli są zorganizowaną strukturą z dowództwem i odpowiedzialnością.

Art. 44 ust. 3 – Zasady uznania nieregularnych bojowników (kombatantów)

Osoba uczestnicząca w działaniach zbrojnych może być uznana za kombatanta, nawet jeśli nie nosi munduru, pod warunkiem że nosi broń jawnie:
- podczas każdej wojskowej operacji,
- i w czasie kontaktu z przeciwnikiem.

✅ To umożliwia legalne istnienie partyzantki i milicji w czasie wojny, jeśli spełniają:

jawność noszenia broni,
podporządkowanie zorganizowanemu dowództwu,
przestrzeganie prawa wojennego.

✅ Art. 1 ust. 4 Protokołu I – uznaje za konflikt międzynarodowy także:

„konflikty zbrojne, w których narody walczą przeciwko dominacji kolonialnej, okupacji obcej lub rasistowskiemu reżimowi.”

👉 Czyli ruchy oporu przeciw okupantowi mogą być uznane za legalne siły zbrojne, jeśli spełniają opisane zasady.

⚖️ 2. Protokół dodatkowy II (1977) – dotyczy konfliktów wewnętrznych (np. wojny domowej)

Ten protokół:

nie legalizuje automatycznie prywatnych milicji, ale:
uznaje istnienie „zbrojonych grup zorganizowanych”, które kontrolują część terytorium i prowadzą konflikt zbrojny o pewnej intensywności.

Zasady:

muszą mieć dowództwo zdolne do prowadzenia operacji wojskowych,
muszą przestrzegać praw humanitarnych (zakaz tortur, ochrona cywilów itd.).

✅ Wniosek: milicje mogą być stroną konfliktu zbrojnego pod warunkiem:

organizacji,
odpowiedzialności,
przestrzegania prawa humanitarnego.

⚖️ 3. Zwyczajowe prawo międzynarodowe

Zwyczajowe prawo wojenne (opracowane m.in. przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża) również:

dopuszcza uzbrojone grupy nieregularne,
jeśli przestrzegają prawa konfliktów zbrojnych (humanitaryzm, proporcjonalność, rozróżnienie między cywilami a żołnierzami).

🛑 Co jest niedozwolone:

Prawo międzynarodowe nie uznaje za legalne:

milicji prywatnych, które łamią prawa wojenne,
grup działających poza wszelką kontrolą lub prowadzących działania terrorystyczne (np. ataki na ludność cywilną, zakładników, bez jawności noszenia broni).

📌 PODSUMOWANIE: Warunki legalności milicji w prawie międzynarodowym

Kryterium	Wymagane dla legalności
Dowódca odpowiedzialny za grupę	✅ TAK
Noszenie broni jawnie	✅ TAK
Rozróżnianie cywilów od wojskowych	✅ TAK
Przestrzeganie prawa humanitarnego	✅ TAK
Brak bezprawnych działań (terroryzm, grabieże)	✅ TAK
Cel: obrona, opór wobec okupanta, a nie agresja	✅ TAK

POLSKA i prawo w Polsce w tym temacie

Prawo polskie zasadniczo nie dopuszcza tworzenia prywatnych milicji ani uzbrojonych grup obywatelskich, nawet w przypadku zagrożenia państwa. Istnieją jednak pewne wyjątki, które pozwalają obywatelom działać w sposób zorganizowany – ale wyłącznie pod kontrolą państwa.

🇵🇱 OBECNE PRAWO POLSKIE – STAN NA 2025 r.

🔒 1. Zakaz tworzenia prywatnych formacji zbrojnych

Podstawą prawną jest Konstytucja RP, a także ustawy o bezpieczeństwie:

Art. 126 Konstytucji RP: prezydent i organy państwa stoją na straży suwerenności i bezpieczeństwa.
Art. 13 Konstytucji RP: „Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji, które… dopuszczają użycie przemocy dla zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa.”

👉 Prawo zabrania tworzenia prywatnych uzbrojonych formacji niekontrolowanych przez państwo.

👮‍♂️ 2. Kodeks karny – art. 258 §1–3 KK

§1 – „Kto bierze udział w związku mającym na celu popełnianie przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”
§3 – jeśli chodzi o związek zbrojny (milicję), kara wynosi od 6 miesięcy do 8 lat.

👉 Czyli zorganizowana grupa zbrojna bez autoryzacji to przestępstwo.

🪖 3. Możliwość działania obywateli – ale tylko w strukturach państwowych:

✅ a) Wojsko Polskie (np. w razie mobilizacji)

Obywatele mogą być powołani do służby.
Obowiązuje ustawa o obronie Ojczyzny (2022), która precyzuje zakres obrony powszechnej.

✅ b) Wojska Obrony Terytorialnej (WOT)

Obywatele mogą zaciągnąć się dobrowolnie.
Struktura wojskowa, kontrolowana przez MON.

✅ c) Obrona cywilna i ochotnicze formacje obronne

Działają w czasie kryzysów, ale bez prawa używania broni palnej.
Służą wsparciu (logistyka, ratownictwo).

✅ d) Formacje przysposobienia obronnego (strzelectwo, ZS „Strzelec”)

Legalne, ale nie mają statusu sił zbrojnych.
Działają edukacyjnie i pomocniczo, mogą zostać zmobilizowane.

⚠️ 4. Stan wyjątkowy / wojenny – możliwe zmiany

W razie:

wojny
okupacji
braku działania struktur państwowych

→ teoretycznie, zgodnie z prawem międzynarodowym (np. wspomnianym Protokołem I), obywatele mogą tworzyć ruch oporu.

Ale prawo krajowe nie reguluje tego bezpośrednio, co oznacza, że:

w sytuacji upadku państwa mogłyby powstać struktury samoobrony,
lecz do czasu uznania ich przez legalne władze, są one nielegalne z punktu widzenia polskiego prawa.

📌 PODSUMOWANIE

Działanie	Czy jest legalne w Polsce?	Uwagi
Założenie prywatnej milicji	❌ NIE	Nielegalne, karalne
Udział w legalnych strukturach państwa (WOT, wojsko)	✅ TAK	W pełni dozwolone
Organizacje paramilitarne (np. „Strzelec”)	✅ TAK (ograniczenia)	Brak statusu sił zbrojnych
Ruch oporu w czasie wojny	🔶 Nieuregulowane	Legalność zależy od uznania przez prawo międzynarodowe

Prawo krajowe jest ponad prawem międzynarodowym?

To zależy od konkretnego kraju i jego konstytucyjnego systemu prawnego, ale ogólnie można powiedzieć:

1. W Polsce:

Zgodnie z Konstytucją RP (art. 91):

Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie mają pierwszeństwo przed ustawami, jeżeli ustawy są z nimi sprzeczne.
Jeśli Polska jest stroną organizacji międzynarodowej (np. UE), to prawo stanowione przez tę organizację ma pierwszeństwo w razie kolizji z ustawami krajowymi.

Wyjątek: Konstytucja RP pozostaje najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8). Oznacza to, że:

Prawo międzynarodowe nie może naruszać Konstytucji – w razie kolizji to Konstytucja ma pierwszeństwo.
Dlatego prawo międzynarodowe ma wyższy status niż ustawy, ale niższy niż Konstytucja.

2. W innych krajach:

Są różne modele:

Monistyczne systemy prawne (np. Holandia) uznają prawo międzynarodowe za część krajowego porządku prawnego, często nadrzędną.
Dualistyczne systemy prawne (np. Wielka Brytania) wymagają, aby prawo międzynarodowe było implementowane przez ustawy krajowe – i nie zawsze ma ono pierwszeństwo.

Rodzaj prawa	Pozycja w hierarchii w Polsce
Konstytucja RP	Najwyższe prawo
Prawo UE	Wyższe niż ustawy, ale niższe niż konstytucja
Umowy międzynarodowe (ratyfikowane)	Wyższe niż ustawy
Ustawy	Niższe niż prawo UE i umowy ratyfikowane
Rozporządzenia, akty wykonawcze	Najniżej

Status Konwencji Genewskich i Protokołów w Polsce

✔️ Polska jest stroną:

4 Konwencji genewskich z 1949 r.
I i II Protokołu dodatkowego z 1977 r.

Te akty zostały ratyfikowane, co oznacza, że zgodnie z art. 91 Konstytucji RP:

Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po ogłoszeniu jej w Dzienniku Ustaw, stanowi część krajowego porządku prawnego i ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ustawa jest z nią sprzeczna.

🟢 Czyli: Konwencje Genewskie i Protokół I obowiązują w Polsce i mają wyższą rangę niż zwykłe ustawy.

< wróć