Temat uzależnień w czasie konfliktu zbrojnego jest niezwykle złożony i dramatyczny. Osoby uzależnione od narkotyków, alkoholu czy leków (lekomani) są szczególnie narażone podczas wojny na pogłębienie swoich problemów, utratę dostępu do substancji, zagrożenie życia i izolację. Oto kilka kluczowych aspektów tego zjawiska:
1. Brak dostępu do substancji
- Nagłe odstawienie: W wyniku zniszczenia infrastruktury, przerwanych łańcuchów dostaw czy oblężenia, wiele osób nie ma dostępu do alkoholu, narkotyków lub leków (np. benzodiazepin, opioidów).
- Objawy odstawienia: U niektórych może dojść do poważnych konsekwencji zdrowotnych – np. delirium tremens przy odstawieniu alkoholu, drgawki, stany psychotyczne czy zapaści przy nagłym odstawieniu opioidów lub leków uspokajających.
2. Wzrost użycia substancji
- Mechanizm ucieczki: Wojna generuje traumę, lęk i rozpacz – wiele osób sięga po substancje psychoaktywne, aby poradzić sobie z psychicznym ciężarem (tzw. samoleczenie).
- Dostępność „czarnego rynku”: W wielu konfliktach wojennych rozwija się nielegalny handel alkoholem, lekami i narkotykami. Substancje często są zanieczyszczone lub znacznie silniejsze, co zwiększa ryzyko przedawkowania.
- Wojskowi i milicje: Historia pokazuje, że także niektórzy żołnierze czy bojownicy używają substancji dla podtrzymania czujności, odwagi lub stłumienia lęku (np. amfetaminy, alkohol, tramadol w wojnie w Syrii i Jemenie).
3. Leczenie i pomoc – praktyczny brak
- Zanik systemów wsparcia: Ośrodki leczenia uzależnień często są niszczone lub przekształcane w punkty medyczne dla rannych. Brakuje lekarzy, psychoterapeutów, leków.
- Stygmatyzacja: Osoby uzależnione mogą być postrzegane jako „niepotrzebny ciężar” – dochodzi do ich marginalizacji lub porzucenia.
- Bezdomność i przemoc: Wielu uzależnionych trafia na ulicę, a ich życie staje się jeszcze bardziej narażone na przemoc, wykorzystywanie, gwałty czy śmierć.
4. Studia przypadków i świadectwa
- Syria i Irak: uzależnienie od tramadolu i kaptagonu wzrosło zarówno wśród cywilów, jak i bojowników. Uzależnieni byli często przetrzymywani lub wykorzystywani przez grupy zbrojne.
- Bośnia 1992–1995: niektóre relacje mówią o przemycie alkoholu i narkotyków do oblężonych miast (np. Sarajewa), czasem w zamian za broń, jedzenie czy inne towary.
- Ukraina (od 2014 i pełnoskalowo od 2022): problem PTSD wśród żołnierzy i cywilów często prowadzi do uzależnień; rozwijają się nielegalne rynki leków przeciwlękowych i opioidów.
5. Długofalowe skutki
- Zrujnowana psychika: wojna pogłębia traumy, które są pożywką dla uzależnień. Nawet po zakończeniu konfliktu liczba uzależnień wzrasta – m.in. z powodu PTSD, depresji, bezrobocia.
- Międzypokoleniowa trauma: dzieci wychowywane w rodzinach uzależnionych, które przetrwały wojnę, są bardziej narażone na zaburzenia psychiczne i własne uzależnienia.
- Brak programów wsparcia po wojnie: w odbudowie kraju pomoc psychologiczna i leczenie uzależnień są często na końcu listy priorytetów.