Poradnik, by działać lepiej i z empatią
W sytuacjach kryzysowych – powodzi, trzęsienia ziemi, pożaru, wojny albo konieczności ewakuacji – wiele działań jest trudnych. Dla osób z niepełnosprawnością stają się one jeszcze trudniejsze, jeśli nikt nie pomyślał zawczasu o ich potrzebach. Warto jednak pamiętać: z odpowiednim planowaniem i wiedzą można zminimalizować ryzyko i zwiększyć szanse, że nikt nie zostanie pozostawiony sam sobie.
Poniżej znajdziesz praktyczne wskazówki – dla osób z niepełnosprawnością, opiekunów, wolontariuszy i decydentów — jak przygotować się i reagować w sposób bardziej inkluzywny i skuteczny.
Dlaczego to tak ważne?
- Osoby z niepełnosprawnością często są bardziej narażone podczas katastrof – może być trudniej dotrzeć do nich z ostrzeżeniami, udrożnić trasę ewakuacji, zapewnić transport, schronienie, opiekę medyczną.
- Międzynarodowe dokumenty i organizacje podkreślają, że strategie reagowania kryzysowego muszą być włączeniowe – czyli uwzględniające wszystkich, nie pomijające osób z różnymi ograniczeniami.
- Brak uwzględnienia potrzeb osób z niepełnosprawnością prowadzi do sytuacji, w których są one „niewidzialne” dla systemów ratunkowych i pomocowych.
Krok 1: Planowanie przed kryzysem
1. Poznaj potrzeby i stwórz plan indywidualny
Dla osoby z niepełnosprawnością dobrze jest mieć spis najważniejszych potrzeb:
- sprzęt medyczny (np. respirator, pompka infuzyjna, ładowarka zapasowa);
- leki i ich zapas (na minimum kilka dni);
- urządzenia wspomagające (wózek, balkonik, kule itd.);
- dokumentacja medyczna (zalecenia, informacje o stanie zdrowia, kontakty do lekarzy);
- informacje, jak osoba komunikuje się najlepiej (język migowy, napisy, spokojny ton głosu, kontakt wzrokowy).
Opiekunowie powinni omówić z tą osobą plan ewakuacji: jaką trasą, kto pomoże, gdzie schronienie.
2. Sieć wsparcia (grupa osób pomocnych)
Nie warto działać samotnie. Warto wskazać kilka osób (rodzina, sąsiedzi, znajomi, organizacje), które wiedzą o potrzebach i mogą interweniować. Gotowy plan z kontaktami zastępczymi zwiększa bezpieczeństwo.
3. Współpraca z organizacjami i władzami lokalnymi
Pomoc musi być skoordynowana: władze lokalne, służby ratunkowe, organizacje osób z niepełnosprawnością (OPON) powinny uczestniczyć w tworzeniu lokalnych planów reagowania kryzysowego. Osoby z niepełnosprawnością muszą mieć swój głos przy planowaniu.
Krok 2: Komunikacja i ostrzeżenia
1. Różne kanały komunikacji
Alarmy nie mogą polegać wyłącznie na dźwięku – wiele osób może mieć problemy ze słyszeniem. Warto stosować:
- sygnały świetlne (migające światło),
- komunikaty tekstowe lub wizualne (napisy, obrazki, piktogramy),
- tłumaczy migowych lub napisy video – jeśli to możliwe.
To umożliwia dotarcie do osób głuchych, niedosłyszących, z zaburzeniami sensorycznymi.
2. Uproszczony i jasny język
Komunikaty alarmowe powinny być krótkie, jednoznaczne, zrozumiałe. Unikaj skomplikowanych zdań, fachowego żargonu. Osoby z trudnościami poznawczymi mogą się łatwo zdezorientować.
3. Zapewnienie komunikacji alternatywnej
Jeśli osoba komunikuje się inaczej niż werbalnie (np. kartami obrazkowymi, technologią wspomagającą), służby ratunkowe i inni uczestnicy powinni być tego świadomi i przeszkoleni, by rozumieć i pomagać.
Krok 3: Ewakuacja i ratunek
1. Trasy ewakuacyjne dostępne dla wszystkich
Drogi ewakuacyjne, rampy, drzwi, windy — wszystko powinno być zaprojektowane tak, by mogły z nich korzystać osoby poruszające się na wózku, z balkonikiem, z ograniczoną sprawnością ruchową.
Warto stosować uniwersalne rozwiązania (universal design), by nie projektować specjalnych ścieżek „tylko dla niepełnosprawnych” — wtedy unikamy stygmatyzacji.
2. Techniki bezpiecznego przenoszenia
Gdy osoba nie może przemieszczać się samodzielnie:
- przenoszenie dwoma osobami: chwytanie pod uda i plecy (ale bez szarpania);
- stosowanie pasów do przenoszenia („chair carry”, „two-handed carry”) – ale tylko przez osoby przeszkolone, by uniknąć urazów.
- w budynkach – systemy ewakuacji z użyciem specjalnych krzeseł ewakuacyjnych lub noszy.
W instrukcjach ewakuacyjnych ucz się metod pomocy, ale nigdy nie działaj pochopnie – zapytaj osobę, co jest dla niej najwygodniejsze.
3. Pomoc psychiczna i wsparcie emocjonalne
Sytuacje ekstremalne są stresujące. Osoba z niepełnosprawnością może dodatkowo czuć się zagubiona. Mów spokojnie, upewnij się, że rozumie, co dzieje się wokół. Zapewnij obecność osoby zaufanej, która zna jej potrzeby i potrafi ją uspokoić.
Krok 4: Schronienie i usługi w czasie kryzysu
1. Schroniska przyjazne i dostępne
Schrony powinny być:
- dostępne architektonicznie (bez progów, z rampami, szerokimi drzwiami);
- wyposażone w toalety, prysznice bezprogowe dostosowane do potrzeb osób z ograniczoną mobilnością;
- mieć miejsca dla sprzętu medycznego, łóżka regulowane, podnośniki transportowo-kąpielowe, miejsca łatwo dostępne;
- zapewniać przestrzeń dla opiekunów i osoby wspierające.
Plany schronisk muszą brać to pod uwagę, nie traktować osób z niepełnosprawnością jako „dodatku”.
2. Usługi medyczne i opieka ciągła
Osoby mogą potrzebować:
- kontynuacji leczenia, leków, rehabilitacji;
- wsparcia w dostępie do sprzętu medycznego (ładowarki, baterie zapasowe);
- opieki pielęgniarskiej lub pomocy w codziennych czynnościach (toaleta, podawanie leków).
Punkty medyczne i pomocowe muszą być przygotowane, by reagować na te potrzeby.
3. Udział osób z niepełnosprawnością
W planowaniu i działaniu w kryzysie należy korzystać z wiedzy osób z niepełnosprawnością – one najlepiej wiedzą, co działa, a co nie. To zwiększa skuteczność i godność działań.
Krok 5: Po kryzysie – odbudowa i dojście do normalności
- W fazie odbudowy należy przywracać dostępność infrastruktury – drogi, budynki, systemy komunikacji – według standardów inkluzywności.
- Osoby z niepełnosprawnością powinny mieć dostęp do programów wsparcia, rehabilitacji, pomocy psychospołecznej.
- Analiza tego, co zadziałało, a co nie – i uczenie się na przyszłość – jest kluczowa, by lepiej reagować przy następnym kryzysie.
Kilka konkretnych “dobrych praktyk” do zastosowania od zaraz
- Próg „Zero” barier – projektuj komunikaty i systemy alarmowe, by od samego początku działały dla wszystkich.
- Próby i ćwiczenia ewakuacyjne – z udziałem osób z niepełnosprawnością, by sprawdzić, co działa, a co wymaga poprawy.
- Dane rozdzielone według rodzaju niepełnosprawności – by wiedzieć, kogo i jak należy wsparć.
- Szkolenia ratowników, wolontariuszy – by wiedzieli, jak pomagać z empatią, unikali błędów (dotykanie bez pytania, popychanie sprzętu, ignorowanie komunikacji osoby).
- Technologie wspierające – aplikacje alarmowe, systemy lokalizacji osób potrzebujących pomocy, komunikacja online (czat, SMS) jako alternatywa do komunikacji głosowej.
Podsumowanie
Pomaganie osobom z niepełnosprawnością w sytuacjach kryzysowych wymaga świadomego podejścia, empatii i planowania. To nie jest „coś ekstra” – to konieczny element skutecznego reagowania, by nikt nie został pominięty.
Opracował Jarosław Plewa