Rola kobiety w czasie wojny jest złożona, wielowymiarowa i często niedoceniana. Kobiety uczestniczą w wojnach na wiele sposobów — jako żołnierki, sanitariuszki, opiekunki, ofiary, działaczki społeczne, ale też jako symbole przetrwania i oporu. Oto główne aspekty tej roli:
1. Opiekunka i filar rodziny
W czasie wojny to kobiety często przejmują odpowiedzialność za utrzymanie życia rodzinnego w ekstremalnych warunkach:
- opiekują się dziećmi, osobami starszymi i chorymi,
- zdobywają jedzenie, wodę, lekarstwa,
- chronią najbliższych podczas bombardowań czy ewakuacji,
- prowadzą gospodarstwa domowe w warunkach braku mężczyzn (którzy walczą lub zginęli).
2. Ofiara konfliktu
Kobiety bardzo często stają się:
- ofiarami przemocy seksualnej wykorzystywanej jako broń wojny (np. w Bośni, Rwandzie),
- ofiarami przesiedleń, głodu, chorób i zniszczenia,
- świadkami traumatycznych wydarzeń, co niesie długofalowe skutki psychiczne.
3. Bojowniczka i uczestniczka walki
Kobiety nie tylko cierpią – wiele z nich aktywnie uczestniczy w działaniach zbrojnych:
- jako żołnierki w regularnych armiach (np. w Armii Krajowej, kurdyjskich oddziałach YPJ),
- w ruchach oporu, partyzantce, wywiadzie czy sabotażu,
- jako sanitariuszki, łączniczki, kurierki – np. w czasie II wojny światowej w Europie.
4. Działaczka społeczna i polityczna
Wojna zmusza kobiety do działania w przestrzeni publicznej:
- organizują pomoc humanitarną, kuchnie społeczne, szpitale polowe,
- walczą o prawa uchodźców, ochronę dzieci, odbudowę wspólnot,
- często stają się liderkami lokalnych społeczności w czasie kryzysu.
5. Symbol nadziei i przetrwania
W kulturze i pamięci historycznej kobieta często symbolizuje:
- życie w opozycji do śmierci i zniszczenia,
- ciągłość – bo mimo wojny dba o dzieci, tradycję, język, religię,
- opór – bierny i czynny, widoczny nawet w codziennych gestach opieki czy troski.
6. Po wojnie – niedoceniona bohaterka
Po zakończeniu wojny:
- kobiety rzadko są uwzględniane w oficjalnych narracjach historycznych,
- ich cierpienie jest często przemilczane (szczególnie przemoc seksualna),
- mają ogromny udział w odbudowie społeczeństwa, choć rzadko zajmują decyzyjne stanowiska.
Pogłębione spojrzenie na rolę kobiet w czasie wojny w kontekście Polski, Bośni i Ukrainy – trzech krajów dotkniętych brutalnymi konfliktami w różnych epokach:
🇵🇱 Polska – II wojna światowa i okupacja (1939–1945)
🔹 Kobiety w ruchu oporu:
- Kobiety stanowiły aż 20–30% Armii Krajowej – największej podziemnej armii w okupowanej Europie.
- Pełniły funkcje łączniczek, sanitariuszek, kurierów, konspiratorek.
- Przykład: Wanda Gertz, oficer AK, przebrana za mężczyznę służyła w Legionach; po wojnie walczyła o prawa kobiet.
🔹 Bohaterki Powstania Warszawskiego:
- Kobiety nie tylko opatrywały rannych – walczyły z bronią w ręku.
- Przykład: Anna Świrszczyńska – poetka i sanitariuszka, opisała wstrząsające realia wojny z perspektywy kobiecej.
🔹 Życie codzienne i przetrwanie:
- Kobiety dbały o dzieci, zdobywały żywność w gettach, ratowały Żydów (np. Irena Sendlerowa, uratowała 2500 dzieci).
- Po wojnie zmierzyły się z milczeniem i marginalizacją – bohaterkami zostali mężczyźni, a ich wkład często pomijano.
🇧🇦 Bośnia i Hercegowina – wojna 1992–1995
🔹 Ofiary przemocy seksualnej:
- Szacuje się, że od 20 000 do 50 000 kobiet zostało zgwałconych – gwałt był systematycznie używany jako narzędzie czystek etnicznych, zwłaszcza przeciwko Bośniaczkom (muzułmankom).
- Przykład: Foča – miasto, gdzie utworzono obozy gwałtu. Dopiero trybunał haski uznał gwałt za zbrodnię przeciwko ludzkości.
🔹 Kobiety w diasporze i uchodźczynie:
- Tysiące kobiet musiało uciekać – same, z dziećmi, bez wsparcia, często bez środków do życia.
- Zajmowały się odbudową rodzin, szukaniem zaginionych mężczyzn, identyfikacją ofiar masowych grobów (np. Srebrenica).
🔹 Kobiety jako świadkinie:
- Wielu z nich odważyło się zeznawać przed międzynarodowymi trybunałami – to ich świadectwa umożliwiły skazanie zbrodniarzy wojennych.
- Przykład: Bakira Hasečić – działaczka, była ofiara przemocy, założycielka Stowarzyszenia „Kobiety – Ofiary Wojny”.
🇺🇦 Ukraina – wojna od 2014, eskalacja w 2022
🔹 Kobiety na froncie:
- Od 2014 roku coraz więcej kobiet wstępowało do armii. Po 2022 r. liczba kobiet-żołnierek przekroczyła 50 tysięcy.
- Walczą jako snajperki, dowódczynie, medyczki – nie tylko pełnią funkcje pomocnicze.
- Przykład: Julia Paevska („Tajra”) – ratowniczka, ranna i więziona przez Rosjan, dziś ikona heroizmu.
🔹 Kobiety jako uchodźczynie i liderki:
- Miliony kobiet opuściły kraj z dziećmi – stanęły przed wyzwaniami migracyjnymi, kulturowymi, prawnymi.
- Inne zostały – pracują w szpitalach, szkołach, zakładach produkcyjnych, wolontariacie.
🔹 Głos i aktywizm:
- Kobiety odgrywają ogromną rolę w dokumentowaniu zbrodni wojennych (np. gwałtów w Buczy, Irpieniu).
- Tworzą sieci wsparcia psychologicznego, prawnego, opiekuńczego.
- Przykład: Oleksandra Matwijczuk, prawniczka, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla 2022 (dla Centrum Wolności Obywatelskich).
📌 Wspólne cechy roli kobiet w wojnie:
- Przetrwanie i opieka – kobiety dbają o dzieci, starców, wspólnotę.
- Walka i opór – nie tylko bierny; kobiety walczą z bronią i słowem.
- Trauma i milczenie – wojenne cierpienie kobiet długo było tabu.
- Odbudowa i siła – po wojnie to one najczęściej podnoszą świat z ruin.