Jak radzono sobie w domu i gospodarce, zanim pojawiła się powszechna elektryczność?
(w Polsce elektryfikacja wsi zakończyła się dopiero w latach 70. XX w., więc wiele opisanych tu metod stosowano jeszcze całkiem niedawno)
| Dziedzina życia | Czym dziś zajmuje się prąd | Jak robiono to kiedyś |
|---|---|---|
| Oświetlenie | Żarówki LED, świetlówki | • Świece łojowe (własny wyrób z łoju wołowego/owczego) • Świece woskowe (droższe; kościoły, bogatsze domy) • Lampy oliwne i naftowe – szkło + knot; po 2. poł. XIX w. powszechna lampa „kosynierka” na naftę • Kaganek z tranu na Pomorzu i Mazurach |
| Gotowanie / ogrzewanie | Płyta indukcyjna, kocioł gazowy, grzejniki olejowe | • Palenisko otwarte w izbie, później piec kaflowy i kuchnia węglowa („angielka”) • Na wsi: piec chlebowy i „kominek” z kamienia polnego • Kocioł z wężownicą w piecu kaflowym ogrzewał wodę użytkową |
| Przechowywanie żywności | Lodówka, zamrażarka | • Piwnica ziemna o temp. 4-8 °C (kopana pod domem lub wolnostojąca ziemianka) • Wędzenie, solenie, kiszenie, suszenie (mięso, ryby, warzywa, owoce) • Zimą przechowywano mięso zawieszone na mrozie lub w lodu z jeziora (lód cięty blokami, przechowywany w lodowniach zasypanych trociną) |
| Pranie | Pralka automatyczna | • Tara i balia z gorącą wodą z kotła • Kijanki („pierzuchy”) do ubijania bielizny w rzece • W dworach: napędzane wodą magle korbowe |
| Sprzęty mechaniczne | Młynki elektryczne, piły tarczowe, pompy | • Koło wodne lub wiatrak napędzał młyn • Korba ręczna do mielenia zboża, maszynki do mięsa, magla • Pompa abisyńska (ręczna) lub kierat konny do czerpania wody z głębszych studni |
| Informacja i rozrywka | Radio, telewizor, internet | • Gazeta (czytana głośno w karczmie) • Książka i śpiewnik przy lampie naftowej • Wieczornice: opowiadanie bajek, wspólne haftowanie, gry w kości, skrzypce, harmonia |
| Oświetlenie ulic i miast | Lampy sodowe/LED | • Latarnie gazowe (Warszawa od 1856 r.) – zapalane ręcznie przez latarnika • Wcześniej: pochodnie i olejne lampy na budynkach |
| Rolnictwo | Ciągniki, dojarki, chłodnie mleka | • Pług konny, kosy, sierpy, cepy • Siła zwierząt – kierat napędzał młocarnię, sieczkarnię • Ręczne dojenie krów, mleko chłodzone w studni lub potoku |
| Warsztat rzemieślniczy | Obrabiarki elektryczne | • Tokarnia nożna (obrotowe koło napędzane nogą) • Miech kowalski z dźwignią ręczną lub kieratową |
| Łączność | Telefon komórkowy, e-mail | • List dostarczany pocztą konną / koleją • Telegraf (od 1851 r. Warszawa-Gdańsk) zasilany bateriami chemicznymi, potem prądem z lokomobili parowej |
Źródła energii zastępujące elektryczność
- Ogień – drewno, węgiel, torf – ogrzewanie, gotowanie, oświetlenie (pochodnie, kaganki).
- Woda – koła wodne w młynach, tartakach, papierniach.
- Wiatr – wiatraki zbożowe, pompy wody (Holandia), prymitywne generator-wiatraki z początków XX w. do ładowania akumulatorów radiowych.
- Siła mięśni – ludzi i zwierząt (konny kierat, pies napędzający maselnicę).
- Reakcje chemiczne – lampa karbidowa (acetylen z karbidu + woda) dająca mocne białe światło górnikom i rowerzystom.
Podsumowanie
Ludzie przez stulecia radzili sobie ogniem, wodą, wiatrem, zwierzętami i własnymi mięśniami. Elektryczność nie wytworzyła nowych potrzeb – po prostu zrewolucjonizowała wygodę, efektywność i bezpieczeństwo zaspokajania tych starych potrzeb. Dlatego gdy dziś zabraknie prądu, wracamy do lampy naftowej, świecy i pieca – dokładnie tak, jak robili to nasi pradziadkowie.